hai bà trưng khởi nghĩa năm nào

Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
Một phần của Nhà Hán bành trướng xuống phía dưới nam
Tranh Đông Hồ "Trưng Vuơng trừ giặc Hán" (徴王除賊漢).
Thời gian 40–43 AD (khởi nghĩa) 42–43 AD (nhà Hán can thiệp) Địa điểm Miền Bắc Việt Nam Kết quả Nhà Hán chiến thắng
Tham chiến
Nhà Hán	Lạc Việt
Chỉ huy và lãnh đạo
Mã Viện[a] Lưu Long	Trưng Trắc [b] Trưng Nhị  Đô Dương
Lực lượng
20,000 quân 2,000 thuyền chiến[1]	Không rõ
Thương vong và tổn thất
40–50% quân Hán (chủ yếu ớt là vì bệnh)[2]	Quân nhị bà Trưng: • vài ba ngàn quân thiệt mạng; • rộng lớn đôi mươi,000 quân đầu hàng[3][4] Quân Đô Dương: • rộng lớn 5,000 (tiệt đem và đầu hàng);[3] • rộng lớn 300 bị giày vò ải[5]

Khởi nghĩa Hai Bà Trưng là cuộc khởi nghĩa kháng Bắc nằm trong trước tiên vô lịch sử hào hùng VN vì thế nhị người mẹ Trưng Trắc và Trưng Nhị điều khiển. Cuộc khởi nghĩa đang được tiến công xua được lực lượng thống trị mái ấm Đông Hán thoát ra khỏi Giao Chỉ (tương đương 1 phần Quảng Tây, Trung Quốc và Bắc Sở, Bắc Trung Sở VN hiện tại nay), tạo nên song lập vô 3 năm cho tất cả những người Việt bên trên trên đây.

Bạn đang xem: hai bà trưng khởi nghĩa năm nào

Viết về khởi nghĩa Hai Bà Trưng có rất nhiều mối cung cấp sử liệu, kể từ những sử liệu chủ yếu thống của Trung Quốc và VN cho tới những thần tích, giai thoại dân lừa lọc. Do những mối cung cấp sử liệu chủ yếu thống ko không thiếu và thiếu hụt thống nhất, những sử gia đang được bổ sung cập nhật vày những mối cung cấp kể từ thần tích, ngọc phả. Sử liệu về sự việc khiếu nại này còn nhiều nghi kị vấn, có rất nhiều vấn đề ko được thống nhất Một trong những mối cung cấp chủ yếu thống, những thần tích cũng đều có nhiều nội dung chưa ổn. Trong quy trình chỉnh sửa, những sử gia đang được với lựa chọn và đối chiếu Một trong những fake thuyết kể từ những mối cung cấp không giống nhau.

Hoàn cảnh, vẹn toàn nhân[sửa | sửa mã nguồn]

Từ Lúc mái ấm Triệu chi khử An Dương Vương và thiết lập quyền thống trị bên trên bờ cõi Âu Lạc cũ, cơ chế cai trị tạm dừng ở cung cấp quận với đại diện thay mặt là 2 viên quan lại sứ ở hai quận Giao Chỉ và Cửu Chân. Đến Lúc mái ấm Tây Hán khử mái ấm Triệu và ngỏ đi ra thời kỳ Bắc nằm trong (111 TCN), Lever cai trị vẫn ở cung cấp quận; cơ chế những Lạc hầu, Lạc tướng tá của những người Việt với quyền thế tập luyện bên trên bờ cõi Âu Lạc cũ được những tổ chức chính quyền phương Bắc đồng ý cho tới lưu giữ, tuy nhiên càng ngày càng suy giảm.

Các Lạc tướng tá, Lạc hầu, Bồ chủ yếu nhằm lưu giữ quyền bính và thế sự tập luyện bị tóm gọn buộc cần hiệp tác với tổ chức chính quyền thống trị phương Bắc. Trong sản phẩm ngũ những Lạc tướng tá với sự phân hóa thân thuộc một phía là những người dân thực sự hiệp tác với tổ chức chính quyền mái ấm Hán, mặt mũi cơ là những người dân chỉ thần phục bên phía ngoài.^[6]

Từ Lúc mái ấm Đông Hán xây dựng, Hán Quang Vũ Đế tuy rằng ko dẹp hoàn thành những lực lượng cát cứ phương Bắc vẫn quan hoài cho tới miền Nam. Tích Quang, Nhâm Diên thực hiện Thái thú Giao Chỉ và Thái thú Cửu Chân trong phòng Hán, đi ra mức độ tiến hành quyết sách đồng hóa, thay cho thay đổi tập luyện tục kể từ hôn nhân gia đình cho tới trang phục, lễ nghĩa của những người Việt bắt theo đuổi người Hán, dẫn theo xúc phạm áp lực cho tới phong tục cũ nhiều đời của những người Việt.^[7][8][9]

Từ Lúc Tô Định sang trọng thực hiện Thái thú Giao Chỉ năm 34, giai cấp trong phòng Đông Hán càng áp lực rộng lớn với những người Việt. Tô Định tàn bạo và tham ô lam, đẩy mạnh phục dịch và thuế khóa so với người Việt nhằm cống hấp thụ cho tới triều đình mái ấm Hán nhiều hơn thế, giục xay những Lạc tướng tá nhiều hơn thế.^[9] Sự va đụng rộng lớn về văn hóa truyền thống, tín ngưỡng và kinh tế tài chính khiến cho xích míc thân thuộc người Việt – không chỉ là dân chúng nhưng mà cả những Lạc tướng tá – với cơ chế cai trị trong phòng Hán càng ngày càng nóng bức.^[8] Vì vậy những Lạc tướng tá đang được câu kết nhau lại nhằm kháng đối.

Nguyên nhân trực tiếp[sửa | sửa mã nguồn]

Trong số những Lạc tướng tá với ý ngăn chặn sự cai trị trong phòng Hán, nổi lên mái ấm Trưng Trắc ở Mê Linh, Phong Châu và mái ấm Thi Sách ở Chu Diên. Theo Đại Việt sử lược, Trưng Trắc và em gái là Trưng Nhị với đậm chất ngầu mạnh mẽ và uy lực, ko Chịu đựng buộc ràng theo đuổi pháp lý nhưng mà Tô Định áp đặt^[10]. Địa bàn nhưng mà Trưng Trắc quản ngại lưu giữ khá to lớn, thân thuộc sản phẩm Ba Vì và Tam Đảo tức là trung tâm vương quốc Văn Lang của vua Hùng trước đó, lọt được vào thân thuộc 3 khúc sông: khuỷu sông Đà, sông Hồng và sông Đáy. Còn địa phận của Thi Sách ngay lập tức kề với Mê Linh, xa nhau chừng dòng sông Đáy, nằm trong châu thổ hữu ngạn sông Hồng và miêu tả ngạn sông Đáy.^[11][12]

Trưng Trắc kết duyên với Thi Sách, nhị mái ấm đồng lòng tập luyện hiệp lực lượng ngăn chặn sự thống trị trong phòng Hán và đang được giao hội được sự cỗ vũ của tương đối nhiều thủ lĩnh địa hạt không giống.

Trước khí thế kháng đối của những thủ lĩnh người Việt, Tô Định đang được làm thịt Thi Sách nhằm kỳ vọng dập tắt sớm ý muốn kháng đối^[13]. Thù ck bị làm thịt càng khiến cho Trưng Trắc hành vi hối hả trong các công việc cất binh kháng mái ấm Hán.

Tuy nhiên, với những sử liệu cho tới vấn đề không giống về Thi Sách. Ngoài việc ông thương hiệu là Thi (chứ ko cần Thi Sách), Thủy kinh chú cho thấy thêm ông nằm trong Trưng Trắc khởi nghĩa thắng lợi và 3 năm tiếp theo mới mẻ tử trận nằm trong vợ; sách Thiên Nam ngữ lục nhận định rằng Thi Sách với nhập cuộc khởi nghĩa với Trưng Trắc và tử trận trước lúc khởi nghĩa thắng lợi^[14] và sử gia Đào Duy Anh ưng ý với thuyết này^[15].

Các sử gia xác minh khởi nghĩa vẫn nổ đi ra bên dưới sự điều khiển của Hai Bà Trưng mặc dù ck Trưng Trắc không xẩy ra làm thịt. Do cơ vẹn toàn nhân chủ yếu dẫn cho tới cuộc khởi nghĩa ko cần là tử vong của Thi Sách nhưng mà là quyết sách đồng hóa gắt gao và tách bóc lột nghiêm ngặt trong phòng Đông Hán so với người Việt bên trên Giao Chỉ đương thời.^[8][16] Lê Văn Siêu vô sách “Việt Nam văn minh sử” thậm chí là còn nhận định rằng, việc Thi Sách thương hiệu thiệt là gì, với bị làm thịt hay là không vô sự khiếu nại Hai Bà khởi nghĩa ko cần là 1 cụ thể quan lại trọng^[17].

Lực lượng điều khiển cuộc khởi nghĩa[sửa | sửa mã nguồn]

Vai trò điều khiển cốt cán là những Lạc hầu, Lạc tướng tá dòng sản phẩm dõi Hùng Vương, với đáng tin tưởng với dân chúng và rất nhiều được tổ chức chính quyền đô hộ phương Bắc vì như thế nể^[13]. Ngoài 3 đại diện thay mặt vượt trội là Trưng Trắc, Trưng Nhị và Thi Sách, những sử gia xác minh còn tồn tại nhiều thủ lĩnh địa hạt không giống với xuất xứ Lạc tướng tá.

Một hero sẽ là vào vai trò cần thiết vô thời kỳ trước khởi tức thị bà Man Thiện – u của Trưng Trắc và Trưng Nhị. Bà sẽ là con cháu chắt mặt mũi nước ngoài của Hùng Vương, góa ck sớm, nuôi dạy dỗ nhị phụ nữ nghề ngỗng trồng dâu nuôi tằm và võ nghệ.^[18] Bà Man Thiện với tầm quan trọng tổ chức triển khai lực lượng, tiếp xúc với những quan lại thầy thuốc những vùng xung xung quanh cỗ vũ con cái khởi nghĩa.

Điều xứng đáng xem xét là phần rộng lớn những tướng soái của cuộc khởi tức thị phụ phái đẹp được những thần tích, truyền thuyết ghi lại: Trưng Trắc, Trưng Nhị, Man Thiện, Diệu Tiên, Bát Nàn, Đào Kỳ, Lê Hoa, Lê Chân, Phương Dung, Trinh Thục, Thánh Thiên, Thiện Hoa, Nàng Tía, Xuân Hương, Ả Di, Ả Tắc, Ả Lã, Nàng Đô… Số tướng soái phái mạnh cướp con số không nhiều hơn: Đỗ Năng Tế, Hùng Nguyên (chồng Trưng Nhị), ông Đống, ông Cai, ông Nà, Đồng Bảng, Đô Chính, Đô Dương… Các tướng soái này đều phải có mối liên hệ huyết tộc mặt mũi nội hoặc nước ngoài, hoặc là bè các bạn của nhau^[19]. Theo chủ ý của những sử gia, mặc dù được đời sau gán cho tới những “mỹ tự” và được đặt điều “họ” (tên họ), nhưng mà vô trong thời gian đầu Công vẹn toàn người Việt chưa tồn tại "họ", tuy nhiên toàn bộ đã cho thấy kết cấu mối liên hệ huyết tộc, địa điểm, tầm quan trọng của những người phụ phái đẹp, người u, người bà xã còn rất rộng không chỉ là vô mái ấm gia đình mặc cả vào cụ thể từng mặt mũi của sinh hoạt xã hội VN Lúc cơ. Điều cơ sẽ là tàn tích của cơ chế kiểu mẫu quyền còn phổ cập thời Hai Bà Trưng ở Việt Nam^[19].

Các sử gia tổng hợp số tướng soái nhập cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng^[14]:

• Khu vực Hà Tây cũ, Vĩnh Phúc và Phú Thọ: 75 người.
• Khu vực ngoài thành phố TP. hà Nội (cũ, ko bao hàm Hà Tây cũ): 28 tướng tá.
• Khởi nghĩa của Hai Bà Trưng trình diễn đổi mới vô thời điểm cuối năm 39 đầu xuân năm mới 40 TCN

Diễn biến[sửa | sửa mã nguồn]

Hội thề thốt Hát Môn[sửa | sửa mã nguồn]

Căn cứ theo đuổi fake thuyết vì thế Thiên Nam ngữ lục nêu nhưng mà sử gia Đào Duy Anh ưng ý, cuộc nổi dậy kháng mái ấm Đông Hán đang được ra mắt vô nửa thời điểm cuối năm 39 và bị Tô Định trấn áp khiến cho Thi Sách bị hoảng sợ. Sau Lúc Thi Sách bị Tô Định làm thịt, Trưng Trắc và những Lạc tướng tá càng phẫn nộ, quyết tâm ngăn chặn mái ấm Hán nhằm trả thù địch. Bà nằm trong Trưng Nhị đem quân bạn dạng cỗ về lưu giữ Hát Môn^[20].

Xem thêm: động từ to be là gì

Ngày mồng 4 mon 9^[21] năm Kỷ Hợi (39), Trưng Trắc và Trưng Nhị giao hội những tướng soái cùng với nhau thực hiện Hội thề thốt ở bờ đá Tràng Sa, cửa ngõ sông Hát (huyện Phúc Thọ, Hà Nội) nằm trong thị xã Mê Linh thời cơ. Thiên Nam ngữ lục ghi điều thề thốt của Trưng Trắc như sau:^[22][23]

"Một van lơn cọ tinh khiết nước thù

Hai van lơn dựng lại nghiệp xưa bọn họ Hùng

Ba kêu oan ức lòng chồng

Bốn van lơn vẻn vẹn sở công lênh này".

Đánh xua Tô Định[sửa | sửa mã nguồn]

Sau một thời hạn sẵn sàng, mon hai năm 40, Trưng Trắc nằm trong Trưng Nhị đầu tiên trị động khởi nghĩa ngăn chặn mái ấm Đông Hán. Sách Đại Việt sử ký chi phí biên của Ngô Thì Sĩ ghi lại điều chép vô dã sử cho thấy thêm, Lúc Trưng Trắc xuất quân vẫn ko không còn tang ck, bà make up rất rất rất đẹp. Các tướng tá chất vấn vì như thế sao, bà đáp rằng:

Việc binh ko thể tác động. Nếu lưu giữ lễ và thực hiện xấu xí nhan sắc thì nhuệ khí đương nhiên suy xoàng xĩnh. Cho nên tao đem rất đẹp nhằm mạnh tăng nhiều sắc tố của quân, làm cho bọn giặc nhìn thấy động lòng, lợi là chí tranh tài, thì dễ dàng giành phần thắng.

Mọi người nghe đều trầm trồ là ko vày bà^[24].

Cuộc khởi nghĩa được sự hưởng trọn ứng của khá nhiều lực lượng và dân chúng những điểm nằm trong Âu Lạc và Nam Việt cũ.^[25][26] Quân Hai Bà tiến công hãm trị sở Luy Lâu. Sử sách ghi lại rất rất sơ lược trình diễn đổi mới cuộc khởi nghĩa của Hai Bà kể từ Lúc chính thức cho tới Lúc thắng lợi. Sách Hậu Hán thư chép:

"Năm Kiến Vũ loại 16 (40), người phụ nữ ở Giao Chỉ là Trưng Trắc và em gái là Trưng Nhị bội nghịch, tiến công phá huỷ quận. Trưng Trắc là phụ nữ Lạc tướng tá thị xã Mê Linh, là bà xã Thi Sách người Chu Diên, rất rất kiêu hùng. Thái thú Giao Chỉ là Tô Định người sử dụng pháp lý trói buộc, Trưng Trắc thịnh nộ, vì vậy nhưng mà bội nghịch. Do vậy, những người dân Man, người Lý ở Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố đều hưởng trọn ứng. Gồm thu được 65 trở thành tự động lập thực hiện vua. Thứ sử Giao Chỉ và những thái thú chỉ giữ vị thân thuộc bản thân nhưng mà thôi.”

Sách Thủy kinh chú chép:^[27]

"[Hai Bà] công phá huỷ châu thị xã, thu phục được những Lạc tướng tá, bọn họ đều tôn vinh Trưng Trắc thực hiện vua."

Các sử gia địa thế căn cứ theo đuổi những thần phả và truyền thuyết tóm tắt trình tự động cuộc khởi nghĩa như sau:^[27][28][29]

Quân Hai Bà trước tiên tiến công đô úy trị quận Giao Chỉ ở Mê Linh. Chiếm được điểm trên đây, Hai Bà Trưng tiến bộ tiến công thị xã Tây Vu, cướp trở thành Cổ Loa.

Trên đà thắng lợi, kể từ Cổ Loa, Hai Bà Trưng đem quân vượt lên trước sông Hoàng, sông Đuống tiến công trị sở Giao Chỉ ở Luy Lâu kè sông Dâu (lãng Lũng Khê, Thuận Thành, Bắc Ninh). Quân khởi nghĩa tiến công quá nhanh chóng khiến cho Tô Định ko kịp trở tay. Trước thế mạnh mẽ của quân Hai Bà, những viên quan lại đứng đầu ko trở tay kịp và không đủ can đảm kháng cự, quăng quật chạy về phương Bắc.

Thái thú Giao Chỉ là Tô Định hốt hoảng cũng túa chạy. Để bay thân thuộc, Tô Định cần cạo tóc, cạo râu, trà trộn vô loàn quân, vứt quăng quật ấn tín nhưng mà chạy. Tương truyền người Việt đương thời vẫn đang còn tục lệ phổ cập là cạo tóc, nên Tô Định thực hiện vì vậy nhằm làm theo cho tới không bị trị hiện tại bên trên lối trốn^[30]. Cuối nằm trong Tô Định bay về quận Nam Hải, bị Mã Viện dưng sớ lên Hán Quang Vũ Đế hoạnh tội “thấy chi phí thì giương đôi mắt lên, thấy giặc thì cụp đôi mắt xuống”. Vua Hán hạ ngục trị tội Tô Định.

Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng được dân chúng mọi chỗ hưởng trọn ứng thật nhiều. Sau Lúc Luy Lâu bị hạ, những trở thành không giống nhanh gọn đổ vỡ và quy phục. Cuộc khởi nghĩa mở rộng vô Cửu Chân, Nhật Nam, sang trọng Quế Lâm, Hợp Phố,Tượng Quận,Thương Ngô,...

Khởi nghĩa thắng lợi, Trưng Trắc đăng vương vua,Trưng Nhị thực hiện Phó Vương. Thần tích gọi là Mê Linh Nhị Thánh.

Phạm vi[sửa | sửa mã nguồn]

Các mối cung cấp sử liệu đều thống nhất rằng phạm vi cuộc khởi nghĩa ko gói gọn gàng vô phạm vi quận Giao Chỉ nhưng mà là toàn cỗ Giao Chỉ Sở đương thời, tức là trong vòng toàn cỗ bờ cõi nước Nam Việt cũ. Có chủ ý phân tích và lý giải này đó là nguyên do vì như thế sao bờ cõi thời Hai Bà Trưng được gọi là Lĩnh Nam (“Lĩnh Nam riêng rẽ một triều đình nước ta”)^[31].

Các cỗ sử cũ như Đại Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm ấn định Việt sử thông giám cương mục đều ghi Hai Bà Trưng thu được 65 trở thành. Riêng Ngô Thì Sĩ biên soạn Đại Việt sử ký chi phí biên đang được kê lại từng trở thành (huyện) trong những quận và đã cho ra tổng số những trở thành nằm trong 7 quận khu đất Âu Lạc và Nam Việt cũ (Giao Chỉ, Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố, Thương Ngô, Uất Lâm, Nam Hải) đơn thuần 56^[24].

Tuy nhiên, lại sở hữu chủ ý nhận định rằng phạm vi cuộc khởi nghĩa rộng lớn hơn như là vậy, không chỉ là bao hàm vô phạm vi Giao Chỉ Sở nhưng mà lan sang trọng cả một vài địa hạt phía phái mạnh Dương châu và Kinh châu, bởi vậy tổng số thị xã trở thành nhưng mà sử cũ ghi 65 là chủ yếu xác^[32].

Các sử gia tiến bộ đánh giá phạm vi cuộc khởi nghĩa dè dặt rộng lớn và cũng ko thống nhất. Trần Trọng Kim và Đào Duy Anh, tuy rằng nằm trong ghi nhận số 65 trở thành tuy nhiên nhận định rằng phạm vi cuộc khởi nghĩa chỉ bao hàm những quận: Giao Chỉ, Cửu Chân, Nhật Nam và Hợp Phố^[20][33]. Các sách Lịch sử VN vì thế những group người sáng tác không giống nhau cũng ghi nhận phạm vi không giống nhau: với mối cung cấp chỉ ghi nhận phạm vi khởi nghĩa vô 2 quận Giao Chỉ và Cửu Chân^[29], mối cung cấp không giống lại xác minh phạm vi bên trên 7 quận Giao Chỉ Sở, tức là toàn bờ cõi Âu Lạc và Nam Việt cũ^[14].

Hệ trái khoáy của những cuộc khởi nghĩa[sửa | sửa mã nguồn]

Cuộc khởi nghĩa của nhị Bà là cuộc khởi nghĩa trước tiên vô lịch sử hào hùng VN vì thế phụ phái đẹp điều khiển. Cuộc khởi nghĩa nổ đi ra thực hiện chấn động cả cõi Nam. Từ vô ngọn lửa của cuộc nổi dậy oanh liệt ấy lan đi ra chân lý lịch sử hào hùng "Một dân tộc bản địa mặc dù nhỏ nhỏ nhắn tuy nhiên tự động tôi đã hình thành, thực hiện mái ấm non sông và số phận bản thân. Sau Lúc trấn áp cuộc phản kháng, việc can thiệp sâu sắc trong phòng Hán vô Giao Chỉ ra mắt. Không một sức khỏe nào là chi khử được nó". Cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng là kết tinh anh của tất cả một quy trình đấu giành, Lúc lặng lẽ, khi công khai minh bạch của dân chúng VN. Đấy là 1 trào lưu nổi dậy của toàn dân, vừa phải quy tụ vô cuộc khởi nghĩa ở Hát Môn vì thế Hai Bà Trưng đề xướng, vừa phải lan rộng lớn bên trên toàn miền Âu Lạc cũ

Đây là cuộc khởi nghĩa ngăn sự thống trị của Trung Quốc trước tiên của những người Việt vô 1000 năm Bắc thuộc^[34]. Các Lạc tướng tá nằm trong hậu duệ của mình là đại biểu của trào lưu này^[35].

Hai Bà Trưng đang được phụ thuộc vào dân chúng phục sinh lại sự nghiệp cũ của vua Hùng. Cuộc khởi nghĩa là sự việc lắc đầu hiên ngang cường quyền của những triều đại phương Bắc coi những dân tộc bản địa xung xung quanh là “Man Di” ("man tộc", "man rợ" hoặc "mọi rợ"), nằm trong quốc buộc cần phục tòng “thiên triều”, “thiên tử”, lắc đầu tư tưởng “tôn quân, đại thống nhất”^[35].

Xem thêm: increase đi với giới từ gì

Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng vì thế phụ phái đẹp hàng đầu, vô trái đất tư tưởng “trọng phái mạnh khinh thường nữ” của đế chế Hán cổ xưa, sẽ là sự đối lập tàn khốc về văn hóa truyền thống, nếp sinh sống, nếp trí tuệ của song phía Nam – Bắc, Việt - Hán^[35].

Chống quân xâm lược[sửa | sửa mã nguồn]

• Hai Bà Trưng
• Trưng Trắc
• Trưng Nhị
• Thi Sách
• Lê Chân
• Bắc nằm trong phen 1
• Chiến giành Hán-Việt, 42-43

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

• Đại Việt sử lược, Nguyễn Gia Tường dịch, Nhà Xuất bạn dạng TP Xì Gòn (1993).
• Đại Việt sử ký toàn thư.
• Khâm ấn định Việt sử thông giám cương mục.
• Trần Trọng Kim (2010), Việt Nam sử lược, Nhà Xuất bạn dạng Thời đại.
• Viện Sử học tập (2001), Lịch sử VN, tập luyện 1, Nhà Xuất bạn dạng Khoa học tập Xã hội.
• Nguyễn Khắc Thuần (2005), Danh tướng tá Việt Nam, Nhà Xuất bạn dạng Giáo dục đào tạo.
• Viện Khoa học tập Xã hội VN (2008), Tổng tập luyện văn học tập dân lừa lọc người Việt, Nhà Xuất bạn dạng Khoa học tập Xã hội.
• Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh (1991), Lịch sử VN, tập luyện 1, Nhà Xuất bạn dạng Đại học tập và Giáo dục đào tạo có trách nhiệm.
• Viện Sử học tập (1988), Biên niên lịch sử hào hùng cổ trung đại Việt Nam.
• Đào Duy Anh (2005), Lịch sử cổ xưa VN, Nhà Xuất bạn dạng Văn hóa tin tức.
• Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất bạn dạng Văn hóa tin tức.
• Lê Đình Sỹ mái ấm biên (2010), Thăng Long – TP. hà Nội những trang sử quang vinh kháng nước ngoài xâm, Nhà Xuất bạn dạng TP. hà Nội.
• Lê Văn Siêu (2006), Việt Nam văn minh sử, Nhà Xuất bạn dạng Văn học tập.
• Đăng Khoa, Hoài Thu (2014), Khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Nhà Xuất bạn dạng Văn hóa tin tức.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Lỗi chú thích: Đã nhìn thấy thẻ <ref> với thương hiệu group “lower-alpha”, tuy nhiên không kiếm thấy thẻ ứng <references group="lower-alpha"/> ứng, hoặc thẻ đóng góp </ref> bị thiếu